Çöp sahalarının dolması ve organik atıkların metan gazı üreterek iklim değişikliğine katkıda bulunması, ev kompostunu çevresel sorumluluk haline getiriyor. Aynı zamanda sağlıklı toprak oluşturmanın en ekonomik yolu olan kompost, sürdürülebilir yaşamın temel taşlarından biri.
Kompost Nedir ve Nasıl Oluşur
Kompostlaşma Süreci
Kompost, organik maddelerin mikroorganizmalar (bakteri, mantar) ve makroorganizmalar (solucan, böcek) tarafından parçalanarak humus haline dönüştürülmesidir. Bu doğal ayrışma süreci kontrollü koşullarda hızlandırılarak 2-6 ayda kullanılabilir gübre elde edilir.
Kompostun Faydaları
Toprak İçin
Toprak yapısını iyileştirir
Su tutma kapasitesini artırır
Havalandırmayı sağlar
pH dengesini düzenler
Faydalı mikroorganizma çeşitliliğini artırır
Bitkiler İçin
Yavaş salınımlı besin sağlar
Kök gelişimini destekler
Hastalık direncini artırır
Stres toleransını yükseltir
Çevre İçin
Çöp miktarını azaltır
Metan emisyonunu önler
Su kirliliğini azaltır
Kimyasal gübre ihtiyacını düşürür
Kompost İçin Uygun ve Uygun Olmayan Malzemeler
Yeşil Malzemeler (Azot Kaynağı)
Mutfak Atıkları
Sebze ve meyve kabukları
Kahve telvesi ve süzgeci
Çay poşetleri (metal zımba olmayan)
Yumurta kabuğu
Sebze yaprakları ve sapları
Bahçe Atıkları
Taze çim kırpıntıları
Yeşil yapraklar
Genç ot ve yabani otlar (tohumsuz)
Taze bitki artıkları
Kahverengi Malzemeler (Karbon Kaynağı)
Kuru Malzemeler
Kuru yapraklar
Küçük dal parçaları
Saman ve kuru ot
Testere talaşı (işlem görmemiş)
Karton ve gazete (küçük parçalar)
Yumurta kartonları
Kağıt havlu ve peçeteler
Asla Kompost Yapılmaması Gerekenler
Sağlık Riski Taşıyanlar
Et, balık, tavuk
Süt ürünleri, peynir, yoğurt
Yağlar ve soslar
Kemikler
Evcil hayvan dışkısı
İnsan dışkısı
Problem Yaratanlar
Yağlı yemek artıkları (koku, haşere)
Pişmiş yemekler (tuz ve baharat)
Hastalıklı bitki artıkları
Yabani ot tohumları
Kömür külü
Renkli/parlak basılı kağıtlar
Kompost Sistemi Seçimi
Açık Yığın Sistemi
Avantajlar
Hiç maliyet gerektirmez
Büyük miktarlarda kompost
Kolay malzeme ekleme
Doğal havalandırma
Dezavantajlar
Haşere çekebilir
Yavaş ayrışma
Estetik değil
Koku oluşabilir
Geniş alan gerekir
Uygulama
Bahçe köşesinde 1x1x1 metre yığın oluştur, katmanlar halinde organik malzeme ekle.
Kafesli Kompost Sistemi
Malzemeler
Tel örgü veya ahşap palet
1 m³ hacim ideal
Üç bölmeli sistem (dolum-ayrışma-olgunlaşma)
Avantajlar
Düzenli görünüm
İyi havalandırma
Kolay karıştırma
Haşere kontrolü daha iyi
Dezavantajlar
Malzeme maliyeti
Kurulum gerekir
Sabit konum
Kapalı Kompost Kovası
Bahçe Tipi Kompost Bidonları
200-400 litre hacim
Plastik veya metal
Alt kapak (kompost alma)
Üst kapak (malzeme ekleme)
Havalandırma delikleri
Avantajlar
Haşere girişi yok
Estetik
Koku kontrolü iyi
Küçük alanlara uygun
Dezavantajlar
Maliyetli (500-2000 TL)
Sınırlı kapasite
Manuel karıştırma zor
Solucan Kompostu (Vermikompost)
Özel Özellikler
Kırmızı Kaliforniya solucanları kullanılır
Daha hızlı ayrışma (6-8 hafta)
Üstün kalite kompost
İç mekanda yapılabilir
Sıvı gübre de üretir
Sistem Kurulumu
3 katlı plastik kova
Dip katta sıvı toplama
Orta katta aktif besleme
Üst katta yeni malzeme
Bakım
Haftada 1-2 kez küçük miktarda atık
Nem kontrolü (nemli sünger kıvamı)
Karanlık ortam
15-25°C sıcaklık
Kompost Hazırlama Adımları
Temel Katmanlama Yöntemi
1. Adım: Taban Katmanı
10-15 cm kuru dal ve çalı parçaları
Havalandırma ve drenaj sağlar
İri malzeme altta
2. Adım: Kahverengi Katman
15-20 cm kuru yaprak veya karton
Karbon kaynağı
Su emme kapasitesi
3. Adım: Yeşil Katman
5-10 cm mutfak atığı veya taze ot
Azot kaynağı
Mikroorganizma aktivitesi
4. Adım: İnce Toprak Tabakası
2-3 cm bahçe toprağı
Mikroorganizma aşılama
Koku kontrolü
5. Adım: Tekrar Katmanlama
Katmanları tekrarla
Her yeşil katmandan sonra kahverengi
Nemlendirme (nemli sünger kıvamı)
Karbon-Azot Dengesi (C:N Oranı)
İdeal Oran: 30:1
30 birim kahverengi : 1 birim yeşil
Hacim olarak: 2-3 kova kahverengi : 1 kova yeşil
Dengesiz Kompost Belirtileri
Çok fazla yeşil: Amonyak kokusu, yapışkan kıvam
Çok fazla kahverengi: Yavaş ayrışma, kuru yapı
Nem Yönetimi
İdeal Nem Seviyesi
Sıkıldığında birkaç damla su gelmeli ama akmamalı (sıkılmış sünger kıvamı).
Çok Kuru Kompost
Belirtiler: Toz halinde, ayrışma yok
Çözüm: Su ekle, karıştır, yeşil malzeme artır
Çok Islak Kompost
Belirtiler: Çürük koku, siyah renk, sıvı birikimi
Çözüm: Kahverengi malzeme ekle, karıştır, örtüyü aç
Havalandırma ve Karıştırma
Neden Gerekli
Aerobik bakteriler oksijen ister
Anaerobik ayrışma kötü koku yaratır
Karıştırma süreci hızlandırır
Homojen kompost oluşur
Karıştırma Sıklığı
İlk ay: Haftada 1 kez
2-3. ay: 2 haftada 1 kez
4-6. ay: Ayda 1 kez
Solucan kompostu: Karıştırmaya gerek yok
Karıştırma Tekniği
Bahçe çapası veya kompost çatal kullan
Alt katmanları üste getir
Dış kenarları merkeze taşı
Büyük parçaları parçala
Kompostlaşma Aşamaları
Mezofil Faz (1-2 Hafta)
Özellikler
Orta sıcaklık (20-40°C)
Hızlı bakteriyel aktivite
Tatlı toprak kokusu
Görünür ayrışma başlar
Termofil Faz (2-8 Hafta)
Özellikler
Yüksek sıcaklık (50-70°C)
En hızlı ayrışma
Zararlı patojen ve tohum ölümü
Buhar çıkabilir
Hacim %50 azalır
Sıcaklık Kontrolü
El ile test: Ele sıcak gelir
Kompost termometresi kullan
70°C üzeri: Karıştır, soğut
40°C altı: Yeşil malzeme ekle
Soğuma ve Olgunlaşma Fazı (2-4 Ay)
Özellikler
Sıcaklık normale döner (20-30°C)
Mikro-makro organizma dengesi
Humus oluşumu
Koyu kahverengi renk
Hoş toprak kokusu
Olgun Kompost Testleri
Görsel Testler
Koyu kahverengi-siyah renk
Orijinal malzemeler seçilemez
Gevşek, ufalanan yapı
Hoş toprak kokusu
Eleme Testi
İri elekten geçir
Büyük parçalar kompost yığınına geri
İnce kompost kullanıma hazır
Fidan Testi (Kesin Test)
Küçük saksıya kompost doldur
Roka veya marul tohumu ek
5-7 gün içinde sağlıklı çimlenme
Olgun kompost kanıtı
Kress Testi
En güvenilir test
Taze kompost tere fidelerini öldürür
Olgun kompost sağlıklı büyüme sağlar
Kompost Kullanım Alanları
Toprak İyileştirme
Bahçe toprağına -30 karıştır
Sonbahar veya ilkbahar uygula
Ekimden 2-4 hafta önce
Saksı Karışımı
%25 kompost + %50 toprak + %25 perlit
Çok fazla kompost kökleri yakabilir
Olgun kompost şart
Malç Olarak Kullanım
Bitki tabanına 5-10 cm tabaka
Nem koruma
Yabani ot önleme
Yavaş besin salınımı
Kompost Çayı
1 kova kompost + 5 kova su
24-48 saat beklet, karıştır
Süz ve sulama suyuna karıştır
Sıvı gübre olarak yapraklara püskürt
Mevsimsel Kompost Yönetimi
İlkbahar
Kış boyunca biriken kompostu karıştır
Olgun kompostu bahçeye uygula
Yeni yığın başlat
Taze çim kırpıntıları bol
Yaz
Hızlı ayrışma dönemi
Sulama sıklığını artır
Kahverengi malzeme stoğu tut
Sık karıştırma gerekir
Sonbahar
Bol kuru yaprak mevsimi
Kahverengi malzeme stoklama
Kış öncesi son karıştırma
Örtü ile koruma
Kış
Yavaş ayrışma
Kar örtüsü yalıtım sağlar
Malzeme eklemeye devam et
İlkbahar için hazırlık
Yaygın Kompost Sorunları ve Çözümleri
Kötü Koku Problemi
Amonyak Kokusu
Neden: Çok fazla yeşil malzeme
Çözüm: Kahverengi malzeme ekle, karıştır
Çürük Yumurta Kokusu
Neden: Anaerobik ayrışma (oksijensiz)
Çözüm: Karıştır, havalandır, kahverengi ekle
Küf Kokusu
Neden: Çok ıslak
Çözüm: Karıştır, kuru malzeme ekle, örtüyü aç
Sinek ve Haşere
Meyve Sinekleri
Neden: Açıkta kalan meyve artığı
Çözüm: Atıkları toprak veya kuru yaprakla ört
Karıncalar
Neden: Çok kuru kompost
Çözüm: Nem ekle, karıştır
Farelir
Neden: Et, yağ gibi yanlış malzemeler
Çözüm: Tel kafes kullan, yanlış malzeme atma
Yavaş Ayrışma
Nedenler
Çok kuru
Çok az yeşil malzeme
Yetersiz karıştırma
Soğuk hava
Çözümler
Nemlendirme
Taze malzeme ekleme
Sık karıştırma
Kompost hızlandırıcı (azot)